DEEL 2 : MUZIEKBELEVING IN AALST
Geschiedenis van muziekbeleving in Aalst
Belfort en beiaard
Beiaardiers
Kerken en kerkorgels
Draai-, café-, kermis- en dansorgels
DEEL 2 : MUZIEKBELEVING IN AALST
Geschiedenis van muziekbeleving in Aalst
Net als mijn verhaal vermeldt het boek van Jos Ghysens Een Musicerende Stad als één der weinige naslagwerken een mooi verhaal over muziekbeleving in Aalst. Het verhaal begint bij ons belfort en zijn beiaard waarna we vervolgens enkele kerken en hun orgels bespreken, om zo uiteindelijk bij het orgel van De Zwarte Kat en August Schollaert uit te komen. In dit hoofdstuk beperken we ons tot de essentie. Volgende hoofdstukken zullen meer in detail besproken worden. Naar het einde van dit verhaal zou u een goed beeld moeten hebben van de lokale muziekbeleving.
Het belfort herbergt één van de oudste beiaarden van ons land.
Belfort en beiaard
De eerste muziek in Aalst die we konden beluisteren kwam hoogstwaarschijnlijk van het belfort. Het oorspronkelijk gebouw stamt uit de 13e eeuw. Het huidige belfort is grotendeels uit de 15de eeuw. Het staat op de Grote Markt en bestaat uit drie delen, namelijk het schepenhuis, de belforttoren en het gebiedshuisje. Het belfort, eigenlijke de torenhuis, werd pas in 1460 gebouwd met daarin een beiaard. Op de voorzijde van het belfort staan twee beelden, die de graven van Vlaanderen en van Aalst voorstellen. De sierlijke toren van het belfort prijkt al bijna 20 jaar op de lijst van de Unesco werelderfgoedlijst en herbergt één van de oudste beiaarden van ons land. De beiaard telt 52 klokken.
Onderstaand een artikel De Beiaard bestaat 500 jaar (uit Digitaal krantenarchief – Stadsarchief Aalst : De Gazet van Aalst 1 september 1960), een oude postkaart van het Belfort uit 1918, en de graven van Vlaanderen die de toren van het belfort versieren.
Klokken komen oorspronkelijk uit Azië en zijn via de Oude Grieken en de Romeinen overgenomen door het Christendom. Aanvankelijk speelden de klokken met hamers, later werden ze voorzien van een klepel. Eerst werden de horloge aangestuurd door een uurklok. Bij elk uur sloegen de klokken het aantal keer van het uur. Later werden de klokken aangedreven door een moderner mechanisme dat men kon bedienen om een desbetreffende klok te laten weerklinken. Het geheel aantal klokken groeide en het mechanische bediening evolueerde in de tijd. De eerste beiaard van Aalst kent een geschiedenis van 1460 tot 1715 wat de klokken betreft, maar in de huidige betekenis van het woord beiaard – minimum 23 klokken – kan men nog niet van een echte beiaard spreken. De tweede beiaard werd gegoten tussen 1715 en 1717. Van deze beiaard is er nu nog slechts een klok te vinden van 1717, ze staat in het stadsmuseum van Aalst. Uiteindelijk werden alle klokken hergoten, met uitzondering van enkele basklokken. In 1879 brandde de toren af, waarbij slechts 17 klokken onaangetast bleven. Men besloot op termijn alle bestaande klokken te hergieten. Na de plaatsing van de huidige beiaard in 1958, besloot het stadsbestuur van Aalst in 1961 om het automatisch speelwerk te laten vernieuwen. In 1969 installeerde men een electro-magnetische speeltrommel. Na 500 jaar klokkengeschiedenis kan Aalst luisteren naar een zuiver gestemde beiaard die voorbeeldig harmonieus klinkt.
Onderstaand enkele foto’s van de Beiaard in het belfort. Daaronder de beiaard van het belfort wordt van nieuwe klokken voorzien in 1959. Beiaardier Robert De Mette bij de klok genoemd naar Valerius De Saedeleer voor het belfort. (uit de collectie van de mediabank Made In Aalst)
Beiaardiers
Theador De Lambremont bespeelde de beiaard en hij was ook verantwoordelijk voor het onderhoud van het uurwerk. Beiaarden deed hij van 1684 tot 1716. Het was Carolus Josephus (1699 1745) die Lambremont opvolgde. Vanaf 1732 was het Balduinis Schepers uit de Lange Zoutstraat die de beiaard speelde tot 1772. Zijn zoon Cornelius Schepers volgde zijn vader op, maar gezien hij niet wou spelen voor de Franse bezetter kwam hij in conflict en belande hij in de gevangenis. Midden jaren 1800 was het Albert Van de Maele die beiaardier werd. De meest bekende beiaardiers van de laatste jaren zijn Karel De Mette (1867-1941) en zijn zoon en opvolger Robert De Mette (1902-1975). Deze laatste speelde ook meerdere instrumenten zoals klavier, hobo en basviool. We zien zijn naam ook meermaals opduiken bij een harmonie en begeleiding van stomme films in de lokale cinema. Hij behaalde in 1930 zijn diploma van beiaardier aan de beiaardschool in Mechelen. Ook behaalde hij aan de Rijksuniversiteit in Gent het diploma licentiaat Kunstgeschiedenis, Oudheidkunde en Musicologie. Daarbij volgde hij harmonie en conservatorium. Hij speelde in meerdere landen en was heel begaafd, maar ook heel bescheiden. Hij werd opgevolgd door Kristian Van Ingelgem, Frank Deleu en Pierre De Smedt. De geschiedenis van de beiaardiers van Aalst kan men gedetailleerd lezen in De beiaard van Aalst, geschreven in 1984 door Pierre Desmedt.
Onderstaand enkele beiaardiers van het belfort. (uit het boek De beiaard van Aalst door Pierre De Smedt uit 1984.)
Kerken en kerkorgels
Aalst kent vele kerken. In het stadscentrum bevinden zich de Sint-Martinuskerk en de Sint- Jozefskerk. Buiten het centrum zijn er in Aalst nog meerdere kerken, maar we beperken ons tot Onze-Lieve-Vrouw-van-Bijstand kerk, de kerk van Mijlbeek uit 1902 waar we hierna voornamelijk het orgel bespreken. Het orgel word bespeeld door een orgelist.
De Sint-Martinuskerk is de hoofdkerk en één van de mooiste erfgoedmonumenten van onze stad. Ze werd reeds vermeld in 1183 als de kerk van de patroonheilige van Aalst Sint Martinus. Met zijn monumentale architectuur, grote kunstschatten en sprekende verhalen is ze een bezoek meer dan waard. Het eerste orgel uit de 16de eeuw was midden 18de eeuw aan vervanging toe. De bekende Gentse orgelbouwer Pieter Van Peteghem creëerde in 1758 een nieuw orgel voor de Sint-Martinuskerk, een werk dat vijf jaar later werd voltooid. Het monumentale orgel is nog steeds te zien in de kerk boven de hoofdingang.
Walter De Hul is Aalstenaar, wonende in Gijzegem en leraar van beroep. Hij heeft passie voor klassieke muziek en orgels, dus ik contacteerde hem om meer te weten te komen. Hij informeert me over Kristiaan Van Ingelgem die organist is in Sint Martinuskerk. Een groots persoon met indrukwekkende carrière, gekend in buitenland, maar door velen, in eigen stad nog ongekend. Kristiaan Van Ingelgem speelde in 1975 een concert in de Notre Dame in Parijs. Niet iedereen heeft hiertoe de mogelijkheid, besef dit goed! Ik plan een gesprek met de Kristiaan, de man is nu 76 en ik wil meer te weten komen over zijn leven en passie.
Het orgel en de kerk van het begijnhof zijn totaal aan het vervallen door 40 jaar verwaarlozing en gebruik als afvaldump!
Iemand die steeds op weg is om kerkorgels te fotograferen, is Marc Van Campenhout. Hij maakt mooie foto’s van ons erfgoed en heeft onze lokale orgels bezocht. Hij liet me onlangs weten dat het orgel in de kerk van het begijnhof totaal aan het vervallen is door 40 jaar verwaarlozing en gebruik als afvaldump! Hoe is het mogelijk dat het Van Peteghem orgel in deze toestand is geraakt? Eerwaarde Vader Pogor van de orthodoxe kerk die nu van de begijnhofkerk gebruikt maakt, en zo vriendelijk was hem toe te staan orgelfoto’s te nemen, had hem beter op deze catastrofe voorbereid. De fotograaf was behoorlijk gechoqueerd toen hij op de torentrap meters hoog vuilniszakken aantrof en zich over afval heen moest werken om het doksaal te bereiken. Wat hij op de orgeltribune aantrof was een zooitje dat hem bijna aan het wenen bracht. Vergelijk de foto uit 1980 in ‘Een Musicerende Stad’ met de huidige toestand. Wat de begijnhofkerk zijn orgel betreft is er nog inzet nodig, dat toont deze schokkende ervaring aan! Het is een teken dat onze stad geen beleid voert en er vermoedelijk al jaren niemand meer boven geweest is. Een geluk dat het Vereecken-comité tot behoud van hun orgels is opgericht.
Onderstaand, links het orgel van de Begijnhofkerk uit 1979 (Uit het boek Aalst een Musicerende Stad.), rechts daarnaast de recente foto’s van het orgel in 2021 door Marc Van Campenhout.
De gebroeders Vereecken uit Gijzegem Aalst zijn verantwoordelijk voor de regionale orgelbouw, ook in de kerken Mijlbeek en Sint Jozef in Aalst centrum waar hun topwerk staat. Meer daarover gaan we nog in detail bespreken.
De gebroeders Vereecken uit Gijzegem (Aalst) zijn verantwoordelijk voor de regionale orgelbouw.
Onderstaand een dame met een polyphon draaiorgel (bron Ann Roelandt : foto genomen in jaren ’50 in de café van Jeanneke en Frans op de Bolleweg in Aalst. Jeanneke Schelck rechts met witte schort, haar zus Barbara links van de dame met orgel), rechts enkele straatorgels op een hondenkar.
Draai-, café-, kermis- en dansorgels
Aalst kent een grote geschiedenis wat orgels betreft. In de tweede helft van de 19de eeuw ontstond het draaiorgel, dat verscheen in de straten van de steden. Het draaiorgel kende succes en werd steeds groter. Het werd op karren gezet en naar kermissen en evenementen in de stad gevoerd. De grote orgels kwamen terecht in talrijke danszalen. Onze stad kent een grote kermis- en carnavalgeschiedenis. Hieruit zijn verschillende verenigingen en muzikanten ontstaan die zich aangetrokken voelden tot het orgelgebeuren.
Naar het einde van dit verhaal toe bespreken we in detail deze Aalsterse geschiedenis. Eerst gaan we in het volgende hoofdstuk dieper in op de geschiedenis van muziek en het orgel, de werking en ontwerp van een orgel, de verschillende types en de Belgische bouwers ervan.
Aalst kent een grote kermis en carnaval geschiedenis. Hieruit zijn verenigingen en muzikanten ontstaan die zich aangetrokken voelden tot het orgelgebeuren.
Buiten Aalst is er in België nog één plaats waar een café met dansorgel staat, dat is Café Beveren in Antwerpen centrum. Misschien kent u het café wel of bent u er ooit geweest?
Bekijk hier een korte documentaire over café Beveren in Antwerpen met nog spelende Decap dansorgel.
(Graag vernemen wij u bemerkingen via onderstaand formulier, aarzel niet!)
Belgian Dance Music Archive - Mechanical Music History 9300 Aalst Belgium 